قرارداد حق العمل کاری به شکل واضح در قانون تجارت تعریف شده است. قانون تجارت، این فعالیت را به عنوان یک شغل در نظر میگیرد و تعریف معین و مشخصی هم درباره آن ارائه داده است. علاوه براین، چند مواد قانونی را به تعهدات و شرایط حقالعملکار اختصاص داده است. در سایر مواردی که قانون تجارت سکوت اختیار کرده است حقالعملکاری پیرو و تابع مقررات مندرج در قانون مدنی دربارهی وکالت خواهد بود.
به طور کلی حقالعملکار به اشخاصی اطلاق میشود که امور مشخصی را به امر یا فرمان کارفرما انجام میدهند. برای پاسخ به این سوال که قرارداد حقالعملکاری چیست و برای بررسی ماهیت قرارداد حقالعملکاری میتوانیم به قانون تجارت، قانون مدنی مراجعه کنیم. قرارداد حقالعملکاری یک قرارداد بسیار کاربردی و مهم است. اگر مشغول به فعالیتهای تجاری هستید یا اینکه به هر طریقی در این حوزه فعالیت میکنید، احتمالا تا به حال در موارد متعددی درباره حقالعملکاری شنیدهاید. در این مقاله از مجموعه حسابداری پارس حسابان به توضیحاتی در این مورد خواهیم پرداخت.
قرارداد حق العمل کاری چیست؟
برای بررسی دقیق ماهیت قرارداد حقالعملکاری، لازم است که ابتدا از اجزا و عناصر تشکیلدهنده هر قرارداد اطلاع کسب کنیم تا بتوانیم آن قرارداد را از سایر قراردادها تشخیص دهیم. این قراردادها به نوعی در قالب تنظیم قرارداد پیمانکاری انجام می شوند.
در این بخش، مجموعه پارس حسابان به تعریف ماده ۳۵۷ قانون تجارت میپردازیم. این ماده این طور میگوید که حقالعملکار یک شخص است که در ازای دریافت حقالزحمه (حقالعمل)، کاری را به نام خود و به حساب شخص دیگر انجام میدهد. منظور از حساب شخص دیگر در این تعریف، این است که سود و زیان حاصل از نتیجه انجام کار، به آمر (کارفرما) اختصاص خواهد داشت.
بنابراین، حقالعملکار صرفا بابت انجام اموری که به او سپرده شده است، حقالعمل معینی را دریافت میکند و عملا از منفعت کاری که انجام شده است، سودی به او اختصاص داده نمیشود. احتمالا درباره دریافت کمیسیون مباحثی را شنیده باشید. این فعالیت به نوعی یک شیوه از دریافت کمیسیون است. در زبان فرانسوی، حقالعملکار، کمیسیونر معنا شده است. از معروفترین قراردادهایی که چنین امکانی را برای اشخاص مختلف ایجاد میکنند که با سپردن کاری به شخص دیگر، به او کمیسیون دهند، قرارداد کارگزاری یا قرارداد جعاله هستند. این دو قرارداد در موارد متعددی مورد استفاده قرار میگیرند.
کاربرد و موارد استفاده از قرارداد حقالعمل کاری
به نظر شما به چه دلیلی از انواع نمونه قراردادهای حقالعملکاری استفاده میشود؟ در ادامه به چند دلیل متداول برای استفاده از انواع قراردادهای حقالعملکاری اشاره میکنیم.
ممکن است مواقعی پیش بیاید که شما برای انجام یک معامله تجاری در مکان مناسبی نباشید یا اینکه برای انجام یک معامله بسیار سودآور، زمان لازم نداشته باشید. در این موقعیت، قطعا یک فرم قرارداد حقالعملکاری میتواند کمک بزرگی برای شما باشد. شما با تعهد به پرداخت مبلغ مشخصی برای حقالعمل، میتوانید شخصی را به خدمت گرفته تا آن شخص، معامله مورد نظر شما را انجام دهد. حقالعملکار بدون حضور تاجر، در مکانها، شهرها و مناطق مختلف حاضر میشود و معاملات مورد نظر را انجام میدهد. با انجام این قرارداد، میتوانید به میزان قابل توجهی در زمان و هزینه صرفهجویی کنید.
ممکن است شما در یک حوزه تجاری تخصص و آگاهی کافی نداشته باشید اما بدانید که فعالیت تجاری در آن حوزه بسیار سودآور است. در این زمان نیز میتوانید با یک حقالعملکار، قرارداد امضا کرده و انجام معامله را به او بسپارید. در مواردی نیز ممکن است که تاجر مایل باشد که بدون فاش شدن نام خودش، معاملهای را انجام دهد. این اقدام ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد. در این مواقع نیز تاجر انجام معامله را به حقالعملکار میسپارد.
نحوه تنظیم قرارداد حق العمل کاری
متن قرارداد حقالعملکاری ، با توجه به موضوع توافق و روابط میان طرفین نوشته میشود. پس، لازم است که متن قرارداد حاوی تمام شروط، تعهدات و مطالبی باشد که برای انجام توافق میان آنها در نظر گرفته میشود.
در ابتدا، لازم است که طرفین قرارداد حقالعملکاری به دقت معرفی شوند. به این صورت که کاملا مشخص باشد که چه اشخاصی در این قرارداد حضور دارند. برای این منظور معرفی طرفین قرارداد حقالعملکاری با اشاره به مشخصات و اطلاعات هویتی آنها انجام میشود. در ادامه نیز، لازم است که به دیگر ابعاد مهم قرارداد، مانند موضوع، مدت، مبلغ حق الزحمه و شروط و تعهدات طرفین اشاره شود و تمام این موارد را به دقت در متن قرارداد بنویسند.
وظایف و مسئولیت های حق العمل کار
حق العمل کار وظیفه انجام معاملات را زیر نظر آمر دارد که در صورت تخطی باید از عهدۀ کلیۀ خساراتی که به علت سرپیچی از دستورات آمر بوده است، برآید. بر این اساس قانون تجارت در قراردادی که بین حقالعمل کار و آمر بسته میشود، حقالعمل کار را ملزم به انجام وظایف و مسئولیتهایی میکند که برخی از آنها عبارتند از:
- اجرای دقیق دستورات آمر
- انجام معامله به نام خود در صورت اجازه
- عدم ذینفعی در معامله
- رعایت امانتداری
- حفظ اطلاعات محرمانه آمر
- اطلاعرسانی کامل به آمر در جریان اقدامات
- تلاش برای تأمین منافع معامله
- بیمه کردن کالا در صورت دستور آمر
- رعایت شرایط معاملات اعتباری
- اجرای دستورات آمر (اعم از اجباری و اختیاری)
- انجام معاملات به نام خود در صورت لزوم
- گزارش معاملات به شرکت، بهویژه پس از انجام آن
- عدم الزام به بیمه مگر با دستور آمر (ماده 360)
- اطلاع از عیب کالا و حفظ آن (ماده 361)
- فروش کالای فاسدشدنی با اطلاع آمر (ماده 362)
- جبران مابهالتفاوت قیمت فروش کمتر از حد مقرر (ماده 363)
- جبران خسارت ناشی از تخلف از دستور آمر (ماده 364)
- عدم استفاده از تفاوت قیمت به نفع خود (ماده 365)
- مسئولیت ضرر در فروش نسیه بدون رضایت آمر (ماده 366)
- عدم مسئولیت در قبال پرداختهای طرف معامله (ماده 367)
ویژگیهای حق العمل کاری
حق العمل کاری نظیر هر عقد قراردادی خصوصیاتی دارد که قسمتی از آن در قانون و قسمتی دیگر از ماهیت آن مشخص میشود، که به شرح زیر است:
اولین خصوصیت حقالعمل کاری این است که یک قرارداد معاوضی است، که از حکم ماده ۳۵۷ قانون تجارت برداشت میشود، چراکه در این ماده، به موجب قرارداد حق العمل کاری، از یک طرف حقالعمل کار را ملزم به انجام معامله میکند و از سوی دیگر هم آمر را ملزم میکند که حقالعمل یا کمیسیون حقالعمل کار را پرداخت کند.
طبق ماده ۲ قانون تجارت، حق العمل کاری یک عمل تجاری ذاتی به حساب میآید، بنابراین به خودی خود و به طور ذاتی بدون آنکه اعتبار تجارتی را از شخص بگیرد، تجارت به حساب میآید. شخصی که شغل معمول خود را حق العمل کاری انتخاب کند، تاجر شناخته میشود.
مالیات قراردادهای حقالعملکاری
مالیات قراردادهای حقالعملکاری و حق بیمه قرارداد حقالعملکاری از مهمترین مواردی است که در خصوص حسابرسیهای مالی باید به آن توجه کرد. براساس بخشنامهای که معاونت مالیات بر ارزش افزوده در سال ۹۶ به هیئت مدیره اتحادیه حقالعملکارها ارسال کرده است، این طور بیان میشود که فعالیت حقالعملکار مصداق خدمت است و خدمت نیز مشمول مالیات و عوارض خواهد بود. براین اصول فعالان اقتصادی که اقدام به همکاری با حقالعملکار میکنند، باید به این مساله توجه داشته باشند و باید مالیات و عوارض را پرداخت کنند. مالیات و عوارضی که توسط حقالعملکار پرداخت میشود، به عنوان پرداختی آمر محسوب خواهد شد.
اگر حقالعملکار به نیابت از آمر معامله تجاری را انجام دهد، لازم است که به نیابت از آمر نیز برای حسابرسی به مالیات ثبت نام کند. علاوه براین، حقالعملکاران حقیقی نیز مشمول مالیات خدمت هستند و باید برای آن نیز ثبت نام کنند. البته لازم است که به طور کلی، به این مساله توجه شود که حقالعملکاری برای چه معاملهای انجام میشود سپس در ادامه، به همان ترتیب نیز باید مالیات آن مطابق با قانون پرداخت شود.
حق بیمه قرارداد حق العمل کاری
مساله بیمه قراردادهای حقالعملکاری نیز بسیار مورد توجه است. یکی از انواع قراردادهایی که در آن شخصی در ازای دریافت حقالعمل، اموری را انجام میدهد، قراردادهایی هستند که مشمول قانون کار محسوب میشوند. نوع فعالیت این اشخاص نیز حقالعملکاری است، اگرچه این قراردادها دارای ضوابط و قواعد خاصی هستند و به صورت اختصاصی از قانون کار و قانون تامین اجتماعی پیروی میکنند. بنابراین، حقالعملکار اگر به واسطه یک قرارداد استخدام با آمر درارتباط باشد، مستحق دریافت بیمه خواهد بود. درغیراین صورت، مستحق دریافت بیمه نخواهد بود.
از طرف دیگر، اگر موضوع قرارداد در خصوص معامله اجناسی باشد که به بیمه شدن نیاز داشته باشند، لازم است که آمر اجناس را بیمه کند و بیمه اجناس به عهده حقالعملکار نیست.
کلام آخر
حقالعملکاری یکی از شیوههای رایج و مؤثر در حوزه تجارت است که به واسطه آن، شخصی به نام حقالعملکار به نمایندگی از آمر و به حساب او اقدام به انجام معاملات میکند. این روش ضمن کاهش مستقیم بودن ریسکها برای آمر، با تقسیم وظایف و پرداخت کارمزد مشخص به حقالعملکار، روند معاملات را تسهیل میکند. در دنیای امروز و با رشد تجارت الکترونیک، مدلهای نوینی از حقالعملکاری نیز در حال گسترش هستند که همچنان نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی ایفا میکنند.
در این مسیر، بهرهگیری از خدمات تخصصی حسابداری نیز اهمیت زیادی دارد. شرکت پارس حسابان با ارائه خدمات حرفهای در حوزه حسابداری، مالیات و مشاوره مالیاتی، به کسبوکارها کمک میکند تا فرآیندهای مالی مرتبط با قراردادهای حقالعملکاری را به شکلی دقیق و منظم مدیریت کنند. این خدمات باعث میشود تا هر دو طرف معامله، با شفافیت و اطمینان بیشتری وارد همکاری شوند.
سوالات متداول
۱. حقالعمل کاری چیست؟
نوعی فعالیت اقتصادی که در آن شخصی (حقالعملکار) به نام خود و به حساب شخص دیگری (آمر)، معامله انجام داده و در ازای این کار حقالزحمه دریافت میکند.
۲. حقالعمل چگونه تعیین میشود؟
حقالعمل میتواند بهصورت درصدی از مبلغ معامله، مبلغ ثابت، یا هر شکل دیگری که در قرارداد مشخص شده باشد، تعیین شود.
۳. آیا حقالعملکار میتواند از منافع معامله استفاده کند؟
خیر، طبق قانون، حقالعملکار نمیتواند شخصاً از تفاوت قیمتها یا سایر منافع معامله استفاده کند و تمامی منافع باید به حساب آمر منظور شود.
۴. اگر معامله با قیمتی متفاوت از قیمت مشخص شده انجام شود، مسئولیت با کیست؟
طبق ماده ۳۶۳ قانون تجارت، اگر حقالعملکار کالا را با قیمتی کمتر از قیمت مشخصشده بفروشد یا با قیمتی بالاتر از قیمت تعیینشده بخرد، مسئولیت تفاوت قیمت با حقالعملکار خواهد بود، مگر اینکه بتواند اثبات کند از ضرر بیشتر جلوگیری کرده است.
۵. وظایف اصلی حقالعملکار چیست؟
به توصیهها و دستورات آمر عمل کند، اطلاعات دقیق و کامل به آمر ارائه دهد، امانتدار باشد و از اطلاعات آمر محافظت کند و منافع معامله را تأمین کند.